Ποια η (κολοβή) αλεπού και ποιο το αλεπουδάκι;

Όλο το προηγούμενο διάστημα, αρκετοί αναλυτές και η μεγάλη πλειονότητα των πολιτικών στελεχών της αντιπολίτευσης πιθανολογούσαν ότι η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ δεν θα άντεχε να περάσει τον σκόπελο των σκληρών αποφάσεων που είναι υποχρεωμένη να λάβει. Αποφάσεις, τις οποίες είτε συνομολόγησε η ίδια παλαιότερα είτε κατέστησαν αναπόφευκτες από τους χειρισμούς που προηγήθηκαν και την κατά γενική ομολογία παντελή έλλειψη ενός συνεκτικού σχεδίου με αρχή, μέση και τέλος.

Ορισμένοι «στοιχημάτιζαν» υπέρ της προκήρυξης πρόωρων εκλογών, υποστηρίζοντας ως πιο πιθανό ενδεχόμενο να συμβεί κάτι τέτοιο τούτες τις μέρες, δηλαδή προτού εκπνεύσει το 18μηνο από τις προηγούμενες κάλπες εντός του οποίου η ανάδειξη των βουλευτών γίνεται με λίστα και όχι με σταυρό προτίμησης.

Άλλοι επιχειρηματολογούσαν επικαλούμενοι τις αναλογίες με τις προηγούμενες κυβερνήσεις της μνημονιακής εποχής που συγκλονίζονταν για πολύ πιο πεζά πράγματα από εκείνα που αποτελούν τα τωρινά διακυβεύματα. 

Όπως, για παράδειγμα, το πόσες μέρες θα μένει στα ράφια των σούπερ μάρκετ το αγελαδινό γάλα που λίγο έλειψε να ρίξει την κυβέρνηση Σαμαρά πολύ πριν την ανατρέψει η τότε έξαλλη αντιπολίτευση των Αλέξη Τσίπρα και Πάνου Καμμένου με το μπλόκο στην προεδρική εκλογή και τις απροσχημάτιστες απειλές που εκτόξευαν από το βήμα της Βουλής προς εταίρους, δανειστές και υποψήφιους επενδυτές να μη συμφωνήσουν σε τίποτε με τη νόμιμη εξουσία τη χώρας.

Οι εξελίξεις που δρομολόγησε η τελευταία συνεδρίαση του Eurogroup, στην οποία διαψεύστηκαν πέρα ως πέρα όλες οι εκτιμήσεις και οι στόχοι της κυβέρνησης, η οποία καλείται να… προνομοθετήσει μέτρα μείωσης του αφορολόγητου και περικοπής των συντάξεων, αλλά και να αποδεχθεί την παρουσία του ΔΝΤ μαζί με απλησίαστα πρωτογενή πλεονάσματα και χωρίς ουσιώδη απομείωση των δανειακών υποχρεώσεων, κάνει πολλούς να απορούν πως οι κυβερνητικοί ιθύνοντες μπορεί να διαχειριστούν τα δυσμενή δεδομένα μπροστά στα οποία βρέθηκαν.

Στο ερώτημα για το τι είναι εκείνο που διαφοροποιεί τη σημερινή κυβέρνηση από τις προηγούμενες η απάντηση είναι πολύ απλή: Το θράσος με το οποίο μπορεί να υποστηρίζει ο,τιδήποτε και το ακριβώς αντίθετό του. Να πανηγυρίζει για κάτι που αποτελεί στόχο, όπως π.χ., η ένταξη στην ποσοτική χαλάρωση, και με την ίδια ευκολία, μόλις αποτυγχάνει, να ισχυρίζεται ότι «δεν ήταν και φετίχ». Να αποδέχεται μέτρα διαιώνισης της λιτότητας και την ίδια στιγμή να διακηρύσσει το τέλος της.    

Σε ένα από τα γνωστά για τη θρασύτητα των διατυπώσεων τους  non paper που εξέδωσε αυτές τις μέρες ο προπαγανδιστικός μηχανισμός του Μεγάρου Μαξίμου εξαπέλυε σφοδρή επίθεση στη Νέα Δημοκρατία την οποία κατηγόρησε ότι «προσπαθεί να δημιουργήσει αναταραχή σε βάρος των πολιτών» και της απέδωσε ότι «διαρρέει ψευδώς» διάφορα πράγματα. Με τη γνωστή έπαρση που διακρίνει τους ενοίκους του πρωθυπουργικού γραφείου, το κυβερνητικό non paper κατέληγε με το ακόλουθο εκπληκτικό ερώτημα: «Εκατό η αλεπού, εκατόν ένα το αλεπουδάκι;».

Με άλλα λόγια, ο κ. Τσίπρας και οι συνεργάτες του θεωρούν ότι οι ίδιοι είναι «αλεπούδες» στην επικοινωνία. Και δεν έχουν καμία δυσκολία να υποστηρίξουν ότι μπροστά τους οι γαλάζιοι προπαγανδιστές δεν είναι παρά «αλεπουδάκια» που δεν θα καταφέρουν να τους ξεπεράσουν!

Επειδή, ωστόσο, σε αντίθεση με τη θρασύτητα και την έπαρση, η ευρυμάθεια δεν περιλαμβάνεται στα ατού των συντακτών των κυβερνητικών non paper, καλό θα ήταν να τους θυμίσει κάποιος τον Αισώπειο μύθο για την κολοβή αλεπού που προσπάθησε –ανεπιτυχώς!- να πείσει και τις υπόλοιπες αλεπούδες να κόψουν, όπως εκείνη, τις ουρές τους.

Με επιχειρηματολογία που δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από τους κυβερνητικούς προπαγανδιστές, η αλεπού του Αισώπου που είχε χάσει την ουρά της σε μια παγίδα –σαν καλή ώρα εκείνη που φαίνεται να έστησε ο Σόιμπλε στο τελευταίο Eurogroup- διατείνονταν απευθυνόμενη προς τις άλλες αλεπούδες: «Τί τις θέλουμε τις ουρές; Μόνο που μας ασκημίζουν. Μας είναι ένα περιττό βάρος. Μας δυσκολεύουν στην κίνηση, μας κάνουν πιο αργές στο τρέξιμο. Μας δυσκολεύουν όταν κρυβόμαστε. Επιπλέον, προσελκύουν τους κυνηγούς, που θέλουν να μας πιάσουν για να πάρουν την ουρά μας».

Τα «εναλλακτικά γεγονότα» και η «μεταλήθεια», όμως, που χρησιμοποίησε η κολοβή αλεπού δεν έπιασαν τόπο, αφού μια άλλη αλεπού από την αγέλη αντέτεινε πως όλα αυτά τα έλεγε αποβλέποντας στο δικό της συμφέρον που ήταν να κόψουν και οι υπόλοιπες τις δικές τους ουρές. Ντροπιασμένη η κολοβή αλεπού έσπευσε να κρυφθεί στις φυλλωσιές του δάσους, περιμένοντας μήπως βρεθεί τρόπος να αποκτήσει καινούργια ουρά.

Κάπως σαν τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, δηλαδή,  που τρεις μέρες μετά το Eurogroup φαίνεται να σιωπά, αναπολώντας, πιθανότατα, τη φουντωτή ουρά που είχε όταν παρίστανε τον ηγέτη της… αριστερής  πτέρυγας του κυβερνώντος κόμματος.

Αλεπούδες και σκαντζόχοιροι

Δεν χρειάζεται, νομίζω, να πάσχει κανείς από… προγονοπληξία –ασθένεια ευρέως διαδεδομένη μεταξύ των σύγχρονων συνελλήνων- για να αναγνωρίσει ότι στην αρχαιοελληνική διανόηση βρίσκουν τις ρίζες τους πολλές από τις απόψεις που κυριαρχούν στον σημερινό κόσμο.

Κάνω τη διαπίστωση αυτή, έχοντας μόλις ολοκληρώσει την ανάγνωση του ενδιαφέροντος βιβλίου, με τίτλο «Το σινιάλο και ο θόρυβος», που συνέγραψε, πρόσφατα, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Νέιτ Σίλβερ, ο οποίος, παρά το σχετικά νεαρό της ηλικίας του -είναι μόλις 34 ετών- θεωρείται ως «γκουρού» των προγνώσεων στις ΗΠΑ, καθώς, μεταξύ άλλων, προέβλεψε, βασιζόμενος σε επιστημονικές προσεγγίσεις, με μεγάλη ακρίβεια την επικράτηση του Μπαράκ Ομπάμα, τόσο στην τελευταία όσο και στην προηγούμενη προεδρική αναμέτρηση.

«Κλειδί», κατά τη δική μου ανάγνωση, της ανάλυσης του Ν. Σίλβερ, ο οποίος σπούδασε οικονομικά και, πριν ασχοληθεί παθιασμένα με τον τομέα των πολιτικών, οικονομικών και άλλων προγνώσεων, δοκίμασε –με επιτυχές αποτέλεσμα…- την τύχη του στον ηλεκτρονικό τζόγο (!), αποτελεί το επίγραμμα του λυρικού ποιητή του 7ου π.Χ. αιώνα Αρχίλοχου του Πάριου, που λέει «πολλ'  οίδ'  αλώπηξ, εχίνος δε εν, μέγα» και η απόδοση του στα νεοελληνικά είναι: «η αλεπού ξέρει πολλά και ο σκαντζόχοιρος ένα, μεγάλο».

Κατά τη θεώρηση του αρχαιοελληνικού επιγράμματος που κάνει ο συγγραφέας, οι «σκαντζόχοιροι» αφιερώνουν όλη τους τη ζωή σε ένα - δύο ζητήματα που θεωρούν μεγάλα και, λειτουργώντας ως «παλληκαράδες», επιμένουν στις απόψεις τους, τις οποίες είναι απρόθυμοι να αλλάξουν ακόμη και όταν πέφτουν έξω. Είναι δε τόσο προσηλωμένοι στην ιδεολογία τους που περιμένουν ότι οι λύσεις στα καθημερινά προβλήματα θα έρθουν μέσα από κάποια μεγάλη θεωρία ή από έναν μεγάλο αγώνα.

Αντίθετα, οι «αλεπούδες», όπως υποστηρίζει ο Ν. Σίλβερ, χρησιμοποιούν τη συσσωρευμένη διεπιστημονική γνώση και προσαρμόζουν τις προσεγγίσεις τους ανάλογα με τις πραγματικές συνθήκες, ενώ κάνουν, όποτε χρειάζεται, την αυτοκριτική τους. Κυρίως, όμως, αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα που περιβάλλει το σύμπαν στο οποίο ζούμε, δυσπιστούν στις ιδεολογικές εμμονές και βασίζονται περισσότερο στην παρατήρηση και λιγότερο στη θεωρία.

            Ο συγγραφέας έχει την άποψη ότι στον σημερινό πολύπλοκο κόσμο, με την υπερπληθώρα πληροφοριών, οι «αλεπούδες» είναι πιο αποτελεσματικές στο να κάνουν ακριβέστερες προγνώσεις και προβλέψεις για τα μελλούμενα. Κι αυτό διότι, παρότι, ενδεχομένως, υστερούν σε εξειδικευμένη γνώση ενός συγκεκριμένου τομέα, η πλουραλιστική προσέγγιση που έχουν απέναντι στα πράγματα τις βοηθά, αφενός, να αναγνωρίζουν τον «θόρυβο» από τα δεδομένα και, αφετέρου, να έχουν μικρότερη ροπή προς το λάθος «σινιάλο», όπως συμβαίνει με τους εμμονικά μονοδιάστατους «σκαντζόχοιρους».

Διαβάζοντας το βιβλίο είχα πολλές φορές την αίσθηση ότι το επίγραμμα του Αμφίλοχου, όπως και η προέκταση που δίνει σε αυτό ο Νέιτ Σίλβερ, περιγράφουν, εν πολλοίς, τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα που, κατά την άποψή μου, κατακλύζεται από «σκαντζόχοιρους», οι οποίοι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν το καινούργιο περιβάλλον που δημιουργείται γύρω μας, επειδή (θέλουν να) είναι προσκολημένοι σε ξεπερασμένα δόγματα, ανιστόρητες δοξασίες και υπερβολικές φαντασιώσεις.

Η παρατηρούμενη, συχνά, άρνηση της πραγματικότητας, η επιμονή σε παρωχημένες θεωρίες που έχουν αποτύχει παταγωδώς όπου εφαρμόστηκαν, η υιοθέτηση αναποτελεσματικών παραδοσιακών τρόπων ανάλυσης για σύγχρονα γεγονότα, είναι στοιχεία που στις μέρες μας προκαλούν μεγάλο «θόρυβο», τέτοιον, όμως, που, τις περισσότερες φορές, μας οδηγεί στο να χάνουμε το «σινιάλο» για να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τη νέα πραγματικότητα και, κυρίως, να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του μέλλοντος.

Ισχυρισμοί του τύπου «δεν φταίμε εμείς για τον υπερβολικό δανεισμό της χώρας, αλλά εκείνοι που την δάνειζαν», παραδοσιακού χαρακτήρα δοξασίες για «οικοδόμηση συμμαχιών με λαούς του Τρίτου Κόσμου» ως προϋπόθεση εξόδου από την κρίση, ή, ακόμη χειρότερα, φαντασιακές εξιδανικεύσεις του απώτερου παρελθόντος της εκτεταμένης φτώχειας και περιθωριοποίησης για το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού, μαρτυρούν εμμονή που παραπέμπει στους «σκαντζόχοιρους» του επιγράμματος.     

Μια ματιά, εξάλλου, στην ιστορία –πρόσφατη και παλαιότερη, ελληνική και παγκόσμια- δείχνει ότι οι πολυμήχανες και προσαρμοστικές «αλεπούδες» είναι εκείνες που μπορεί να αδράξουν τις ευκαιρίες και να αλλάξουν τον κόσμο, επειδή ακριβώς δεν παραμένουν προσκολλημένες σε δόγματα και αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα όχι όπως θα ήθελαν να είναι, αλλά όπως πραγματικά είναι και όπως οι ίδιες με την προσπάθεια τους μπορεί να τη διαμορφώσουν.

Νομίζω, λοιπόν, πως το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε, ειδικά τούτες τις μέρες, που δίνουν αφορμές για ανασκοπήσεις και εσωτερικές ενατενίσεις, είναι να (ξανα-)δούμε με «αλεπουδίσια» ματιά την -ούτως ή άλλως, πολύπλοκη και γεμάτη αβεβαιότητες- πραγματικότητα που βιώνουμε. Έτσι ώστε, διδαγμένοι από τα παθήματα του παρελθόντος και με αυτοκριτική –και όχι μόνον σκέτα κριτική- διάθεση, να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε.     

*Ο Γρηγόρης Τζιοβάρας είναι δημοσιογράφος (πολιτικός συντάκτης στο «Πρώτο Θέμα»), περιφερειακός σύμβουλος Θεσπρωτίας στο πρώτο αιρετό Περιφερειακό Συμβούλιο Ηπείρου. Η αρθρογραφία του (ανα)δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα: http://topikakaiatopa.blogspot.com.