Διάσημος καθηγητής της Σημειολογίας, αλλά και δημοσιογράφος, ο Ιταλός Ουμπέρτο Έκο άφησε πίσω του σπουδαίες πνευματικές παρακαταθήκες στη φιλοσοφική σκέψη, στη λογοτεχνία, στη γλώσσα, καθώς και στην ανάλυση του τρόπου λειτουργίας των μέσων ενημέρωσης και της επιρροής τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Οι παλαιότερες γενιές δημοσιογράφων «μεγαλώσαμε» μελετώντας τα δοκίμιά του, όπως το «Κήνσορες και θεράποντες», και διαβάζοντας τα μυθιστορήματά του, όπως το ανυπέρβλητο «Το όνομα του Ρόδου», το οποίο πούλησε εκατομμύρια αντιτύπων σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Η τεράστια φήμη την οποία, χάρις στο σημαντικό έργο του, απέκτησε και στον εξωακαδημαϊκό κόσμο έχει ατονήσει τα τελευταία χρόνια, αν εξαιρέσει ίσως κανείς τον τίτλο ενός από τα βιβλία του σύμφωνα με τον οποίο «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις». Τίτλος ο οποίος έχει γίνει τα τελευταία πολλά χρόνια ένα από τα πιο δημοφιλή στερεότυπα σχεδόν κάθε καλοκαιριού.
Οι περισσότεροι, ωστόσο, που το επικαλούνται -και προφανώς ανάμεσά τους και ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανος Κασσελάκης, ο οποίος το χρησιμοποίησε σε μια χθεσινή ανάρτησή του από τη Μύκονο που αφορούσε την αρχειοθέτηση της υπόθεσης των υποκλοπών από την εισαγγελία του Αρείου Πάγου-, αγνοούν μάλλον τις συνθήκες υπό τις οποίες έγραψε ο Ιταλός διανοητής το επίμαχο κείμενο με το οποίο τιτλοφορήθηκε μια ολόκληρη συλλογή άρθρων του στον Τύπο.
«Έμεινα μακριά απ΄ την Ιταλία από τις αρχές Αυγούστου μέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη και σε περιοχές που δεν ήταν δυνατόν να βρεις ιταλικές εφημερίδες», έγραφε προλογικά ο Έκο. Αμέσως μετά συμπλήρωνε ότι, όταν γύρισε, έπεσε με τα μούτρα να διαβάζει τις εκδόσεις των εντύπων, που είχαν κυκλοφορήσει όσο εκείνος ήταν σε διακοπές, και λυπήθηκε πληροφορούμενος ότι στο διάστημα αυτό είχαν πεθάνει τρεις αγαπημένοι φίλοι του.
Γίνεται προφανές, λοιπόν, ότι η εποχή, κατά την οποία γράφηκε ότι «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις», δεν έχει καμία σχέση με το σήμερα. Στις σχετικά λίγες δεκαετίες που παρήλθαν έκτοτε, οι αλλαγές που συντελέστηκαν στις δυτικές -και όχι μόνον- κοινωνίες ήταν σχεδόν αδιανόητες την περίοδο που μεσουρανούσε ο Έκο.
Δεν είναι μόνον ότι στην εποχή μας σχεδόν ουδείς άνθρωπος, ο οποίος δεν είναι, εκ πεποιθήσεως, «αργόσχολος», μπορεί να κάνει διακοπές περισσότερο από έναν μήνα, καταφέρνοντας, μάλιστα, να βρεθεί σε καθεστώς πλήρους απομόνωσης σε βαθμό που να μην πληροφορηθεί ότι πέθαναν αγαπημένοι φίλοι του. Είναι κυρίως οι τρομακτικές διαφορές που έχουν μεσολαβήσει στον τρόπο με τον οποίο πληροφορούνται οι άνθρωποι τις ειδήσεις στις σημερινές συνθήκες της τεράστιας εξάπλωσης της κινητής τηλεφωνίας και του Διαδικτύου.
Δεν αποτελεί υπερβολή να ειπωθεί ότι, εκεί που παλαιότερα οι άνθρωποι έπρεπε να αναζητήσουν τις ειδήσεις και να πληρώσουν, αγοράζοντας την εφημερίδα ή οποιοδήποτε άλλο έντυπο της αρεσκείας τους, για να είναι ενημερωμένοι, στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο οι όροι έχουν μάλλον αντιστραφεί.
Οι ειδήσεις, με σπάνιες εξαιρέσεις ελάχιστων μέσων που έχουν συνδρομή σε ένα μέρος του περιεχομένου τους, προσφέρονται πλέον δωρεάν, αφού τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης έχουν αποκλειστικά έσοδα από τη διαφήμιση. Άνετα επίσης μπορεί κάποιος να υποστηρίξει ότι οι ειδήσεις -οι παραγωγοί τους, δηλαδή- είναι που αναζητούν το αναγνωστικό κοινό. Το οποίο, όταν ανταποκρίνεται στην αναζήτηση, οδηγεί στην αύξηση των εσόδων των μέσων.
Για να γίνει, μάλιστα, κανείς κοινωνός του περιεχομένου τους δεν χρειάζεται να μετακινηθεί, όπως συνέβαινε την εποχή του Έκο που η ενημέρωση γινόταν από τις εφημερίδες. Στο περιεχόμενο των νέων μέσων, είτε είναι επίκαιρο είτε αρχειακό, έχουν όλοι πρόσβαση, σχεδόν χωρίς κανέναν γεωγραφικό ή άλλον περιορισμό: από το σπίτι, το γραφείο, το αυτοκίνητο ή την παραλία και την ψηλή κορφούλα των διακοπών.
Υπό αυτή την έννοια, στους… σύγχρονους Έκο, ακόμη και αν κάνουν long play διακοπές, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να τους διαφύγει η είδηση για τον θάνατο ενός αγαπημένου τους φίλου. Πόσω μάλλον αν ήταν τριπλή η απώλεια. Εκτός και αν έχει επιλέξει κάποιος να κάνει διακοπές σε συνθήκες ανάλογες με εκείνες του… μυθιστορηματικού Ροβινσώνα Κρούσου.
Οι αναρτήσεις του Κασσελάκη από τη Μύκονο είναι η καλύτερη απόδειξη ότι μάλλον δεν μας τα… είπε πολύ καλά ο Ιταλός διανοητής. Ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, αξίζει να προστεθεί ότι ήταν επιφυλακτικός και για την κινητή τηλεφωνία. Όταν πρωτομπήκε στις ζωές μας είχε υποστηρίξει ότι ήταν χρήσιμη μόνον για κάποιες ειδικότητες γιατρών και για τους δημοσιογράφους που, κατά την άποψή του, ήταν οι μόνες επαγγελματικές κατηγορίες που ήταν υποχρεωμένοι να βρίσκονται σε διαρκή επιφυλακή.
Δεν ξέρω αν ο Έκο μέχρι τις αρχές του 2016, οπότε εγκατέλειψε τα εγκόσμια, πρόλαβε να… εθιστεί με τη χρήση του κινητού τηλεφώνου, ως μέσου ενημέρωσης και επικοινωνίας. Δεν μπορώ, όμως, να φανταστώ ότι, αν ζούσε το 2024, θα περίμενε να γυρίσει από τις διακοπές του για να διαβάσει τα έντυπα του προηγούμενου διαστήματος και να μάθει αν ήταν εν ζωή όλοι οι φίλοι του.
Βλέποντας, άλλωστε, κατά βάση στη οθόνη του κινητού μας, όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας -στην εγχώρια πολιτική και κοινωνική ζωή, με τις αντιδράσεις για την αρχειοθέτηση της υπόθεσης των υποκλοπών, τον διορισμό του νέου Επιτρόπου και τις εξελίξεις στα μέτωπα της ακρίβειας και της ανεργίας, αλλά και διεθνώς, με τις εκλογές στις ΗΠΑ και την διαρκώς έκρυθμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή- δύσκολα μπορεί να επιχειρηματολογήσει κάποιος ότι τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις.
Για να μην ανατρέξουμε στο παρελθόν και να θυμηθούμε πόσα έκτακτα γεγονότα διέσπασαν βιαίως τη συνήθη θερινή ραστώνη του συγκεκριμένου μήνα.
Μπορεί, λοιπόν, αρκετός κόσμος να είναι αυτή την περίοδο διακοπές και μαζί του και πολλοί επαγγελματίες της ενημέρωσης, αλλά ειδικά στις μέρες μας που η πληροφόρηση κινείται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες από τη μια άκρη του πλανήτη ως την άλλη, δεν τίθεται ζήτημα ελλιπούς ενημέρωσης της κοινωνίας επειδή το ημερολόγιο δείχνει Αύγουστο.
Σίγουρα το timing έχει πάντοτε τη σημασία του, πλην, όμως, όταν μια είδηση είναι σημαντική για τις ζωές των ανθρώπων δεν πρόκειται να χάσει τη δυναμική της επειδή κυκλοφόρησε στο τέλος Ιουλίου ή στις αρχές Αυγούστου.
Αργά ή γρήγορα, οι άνθρωποι θα γυρίσουν από τις διακοπές τους και, υπό τις σημερινές συνθήκες, θα είναι ενημερωμένοι, αφού αναμφίβολα -και σε πείσμα των απόψεων που διατύπωσε σε μια εντελώς άλλη εποχή ο Έκο- τα νέα θα τους… βρουν και εκεί όπου παραθερίζουν…
