Ο Βαρουφάκης και η «χαμένη αξιοπρέπεια»

            Πριν από τεσσεράμισι χρόνια, όταν και πάλι η χώρα βρισκόταν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, ο νυν υπουργός Οικονομικών Γιάνης Βαρουφάκης, με μια εντελώς διαφορετική ιδιότητα από την τωρινή του, συμβούλευε τον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου να ακολουθήσει έναν εντελώς ανορθόδοξο δρόμο διακυβέρνησης και αντιμετώπισης των πελώριων προβλημάτων που είχε ενώπιον του.

«Πάρε απόψε το βράδυ το ποδήλατό σου, μόνος σου, και κατέβα στην Πλατεία Συντάγματος», έγραφε, επί λέξει, απευθυνόμενος σε πρώτο πρόσωπο στον κ. Παπανδρέου. Ήταν Ιούνιος του 2011 και η τότε κυβέρνηση βρισκόταν υπό τον ασφυκτικό κλοιό του φαινομένου των «Αγανακτισμένων», που είχαν κατακλύσει το χώρο μπροστά από τη Βουλή.

«Εκεί, μπορεί να σε γιουχάρουν στην αρχή, αλλά βλέποντάς σε μόνο και αποφασισμένο, θα παραμερίσουν να περάσεις. Ζήτα τον λόγο και μίλησε στον συγκεντρωμένο κόσμο. Πες τους ότι ήρθε η ώρα να πάρουμε όλοι μαζί πίσω την χαμένη μας αξιοπρέπεια», συμβούλευε ο νυν υπουργός τον κ. Παπανδρέου.

«Εξάγγειλε ότι δεν θα δεχθούμε άλλα δάνεια όσο η ευρωζώνη αρνείται να συζητήσει καν την αναμόρφωσή της σε μια λογική και βιώσιμη βάση. Βροντοφώναξε πως δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα να εγκαλείται επειδή ζούσε με δανεικά και, τώρα που πτώχευσε, να της επιβάλουν κι άλλα δανεικά τα οποία εκείνοι που της τα επιβάλουν γνωρίζουν ότι δεν μπορούμε να τα ξεπληρώσουμε».

Ο αρθρογράφος - καθηγητής των Οικονομικών υποστήριζε ότι στο Σύνταγμα εκείνες τις μέρες λάμβανε χώρα «μια αναβίωση της Αρχαίας Αγοράς στην οποία ο αντιεξουσιαστής Γιώργος θα ένιωθε σαν στο σπίτι του», κάτι, όμως, που φαίνεται ότι δεν συμμεριζόταν ο τότε πρωθυπουργός, παρόλο που ο κ. Βαρουφάκης είχε υπάρξει παλαιότερα συνεργάτης του.

Η συνέχεια είναι, λίγο ως πολύ, γνωστή. Ο κ. Παπανδρέου παραιτήθηκε λίγους μήνες αργότερα, ενώ ο παλαιός του συνεργάτης, αφού έκανε τον γύρο του κόσμου, φθάνοντας η χάρη του ως το Τέξας, επέστρεψε στην Ελλάδα και αναιρώντας όσα παλαιότερα είχε ισχυριστεί πως δεν θα αναλάμβανε ποτέ του πολιτική θέση, βρέθηκε βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο του υπουργού των Οικονομικών και έπεσε στα βαθιά των διαπραγματεύσεων με τους εταίρους και δανειστές της χώρας.

Ο πρωτόγνωρος ακτιβισμός που επιδεικνύει έφερε τις προηγούμενες ημέρες και πάλι κόσμο στην πλατεία Σύνταγμα, έναν κόσμο τόσο διαφορετικό αλλά και τόσο ίδιο με τον κόσμο που είχε βρεθεί στον ίδιο χώρο πριν από τεσσεράμισι χρόνια. Διαφορετικό, γιατί τότε οι συγκεντρωμένοι ήθελαν την ανατροπή της κυβέρνησης. Και ίδιο γιατί τα αιτήματα –σεισάχθεια, διαγραφή χρέους- και πολλά συνθήματα –ο αντιευρωπαϊσμός και οι αρές για τους ανάλγητους ξένους- είναι μάλλον απαράλλακτα.

Θα είχε ακριβώς γι΄ αυτόν τον λόγο μεγάλο ενδιαφέρον, αν ο κ. Βαρουφάκης έπαιρνε τη μηχανή του και, όπως συμβούλευε ο ίδιος τον Γιώργο Παπανδρέου να έκανε με το ποδήλατό του, κατέβαινε στην Πλατεία Συντάγματος. Για να μιλήσει με τον συγκεντρωμένο κόσμο που ο ίδιος και άλλα κυβερνητικά στελέχη θεωρούν ότι αποτελεί μεγάλη διαπραγματευτική δύναμη. Να καταγράψει τη θέλησή τους. Αλλά και να τους μεταφέρει την εμπειρία που αποκόμισε από τις επαφές που είχε με τους ομολόγους του στις Βρυξέλλες.

Να τους αναπτύξει, όπως ο ίδιος ζητούσε από τον κ. Παπανδρέου, τις απόψεις τους για τη «χαμένη αξιοπρέπεια». Να τους αναλύσει τους καταναγκασμούς που σου δημιουργούν ακόμη και τα αντικομφορμιστικά κοστούμια της εξουσίας και σε φθάνουν μέχρι του σημείου να εκθειάζεις τη σοφία προσώπων, όπως ο Β. Σόιμπλε ή η Α. Μέρκελ, τα οποία στην πραγματικότητα αποστρέφεσαι, αφού εκτός των άλλων μυκτηρίζουν και ελεεινολογούν τον λαό που σε εξέλεξε.

Σε αντίθεση, άλλωστε, με τον κ. Παπανδρέου, ο κ. Βαρουφάκης, δεν κινδυνεύει να τον γιουχάρουν οι συγκεντρωμένοι του Συντάγματος. Το ακριβώς αντίθετο πρόβλημα μάλλον θα έχει. Επειδή θα θέλουν ενδεχομένως να τον αποθεώσουν, θα δυσκολευτεί να τους εξηγήσει τις θέσεις του. Και να τους εκμυστηρευτεί πως αντιλαμβάνεται την «αξιοπρέπεια» ένας θιασώτης του «λιτού βίου» που –για κάποιον ανεξήγητο (;) λόγο- βρίσκεται αντιμέτωπος με όλους τους εταίρους της χώρας του, οι οποίοι εφαρμόζουν, στην περίπτωσή του, το chicken game από την αγαπημένη του «Θεωρία των Παιγνίων».

Έχει, όμως, θαρρώ τεράστια αξία να βρει έναν τρόπο να τους μιλήσει και τους πει όσα δεν λέει στις συνεντεύξεις τους. Πόσο, για παράδειγμα, τοις εκατό από το (συγνώμη που θα το πω, χωρίς κανέναν... ευφημισμό) Μνημόνιο μπορούμε τελικώς να δεχθούμε; Ή πόσα ακριβώς χρήματα ζητάμε να μας δοθούν με την παράταση που αρνούμαστε και με το νέο πρόγραμμα –«γέφυρα» ή όπως αλλιώς το ονομάσουμε- που θέλουμε να συνομολογήσουμε;

Δεν ξέρω αν έπειτα από κάτι τέτοιο η αποθέωση του πλήθους προς τον κ. Βαρουφάκη θα συνεχιστεί. Είμαι, όμως, σίγουρος ότι η χώρα την ίδια στιγμή θα έχει κάνει ένα τεράστιο βήμα προς τη λογική και συνάμα ένα άλμα που θα γεφυρώσει την απόσταση που τη χωρίζει από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ποιος αμφιβάλει, άλλωστε, ότι η αλήθεια και μόνον η αλήθεια μπορεί να μας φέρει πίσω τη «χαμένη αξιοπρέπεια»;

Η «κότα» και το τιμόνι

Η ψήφος εμπιστοσύνης που έλαβε η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ συνιστά, εκ των πραγμάτων, ένα σημαντικό ορόσημο που χωρίζει τις προεκλογικές εξαγγελίες από τη μετεκλογική πραγματικότητα.

Έτσι, πέρα από τους πολλούς –συνήθεις και μη- βερμπαλισμούς (όπως τα περί… ιστορικότητας και άλλα ηχηρά παρόμοια) που ακούστηκαν κατά τις τρεις μέρες συζήτησης στη Βουλή επί των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης, η ψήφος των κυβερνητικών βουλευτών οριοθετεί μια καινούργια αφετηρία, ένα ξεκίνημα που δρομολογεί εξελίξεις οι οποίες, όμως, δεν θα είναι ευθύγραμμες.

Τα δύσκολα, εξάλλου, μόλις τώρα αρχίζουν για τη νέα κυβέρνηση, καθώς οι ευνοϊκοί συσχετισμοί που –παραπέμποντας σε έναν απόλυτα ανέφελο «μήνα του μέλιτος»- είχε να αντιμετωπίσει στο ελληνικό Κοινοβούλιο δεν έχουν σχέση με τους συσχετισμούς που θα βρει στις επικείμενες συνεδριάσεις του Eurogroup ή στη Σύνοδο Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών.

Στο σκληρό παιχνίδι που θα παιχθεί εκεί και το οποίο θα καθορίσει πιθανότατα τις τύχες της Ελλάδας για τα πολλά επόμενα χρόνια, δεν χωρούν και δεν μπορούν να αποτελέσουν άλλοθι εύκολες και εύηχες επικλήσεις περί της λαϊκής κυριαρχίας (που συμβαίνει να μην είναι η πρώτη φορά που εκφράζεται…)

Όλα τα προγνωστικά, άλλωστε, δείχνουν ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα παιχνίδι στρατηγικής βγαλμένο μέσα από την αγαπημένη «Θεωρία Παιγνίων» του πρωταγωνιστή των ημερών, υπουργού Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη: το περίφημο «chicken game» ή επί το ελληνικότερο «παιχνίδι της κότας».

Όπως περιγράφεται στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια, ορισμένα από τα οποία μάλιστα υπογράφονται και από τον ίδιο τον κ. Βαρουφάκη, το συγκεκριμένο παιχνίδι αφορά δύο κατ΄ αρχήν λογικά άτομα τα οποία ανταγωνίζονται σε ένα εξόχως επικίνδυνο στοίχημα που έχει ως εξής: ξεκινούν με τα αυτοκίνητά τους από αντίθετες κατευθύνσεις και κινούνται ο ένας απέναντι στον άλλο σε πορεία σύγκρουσης.

Όποιος από τους δύο στρίψει πρώτος για να αποφύγει τη μετωπική θα είναι ο δειλός (η «κότα», δηλαδή) και θα χάσει το στοίχημα, ενώ αν στρίψουν και οι δύο τότε το παιχνίδι θα κριθεί ισόπαλο και δεν θα υπάρξει ούτε νικητής ούτε ηττημένος.

Αν, ωστόσο, ο ένας από τους δύο παίκτες αποφασίσει να τα παίξει «όλα για όλα» και να κερδίσει πάση θυσία το στοίχημα, καταφεύγει σε μια κατά τα φαινόμενα παράτολμη, αν όχι και παράλογη, συμπεριφορά: μόλις ξεκινά η πορεία των οχημάτων πετάει από το παράθυρο το τιμόνι του αυτοκινήτου του, στέλνοντας στον αντίπαλο το ηχηρό μήνυμα ότι είναι αποφασισμένος να μην κάνει την «κότα», αφού και να ήθελε να στρίψει, κάτι τέτοιο είναι, πλέον, αδύνατον.

Αν κάνει το ίδιο και ο άλλος οδηγός, πετάξει δηλαδή κι εκείνος το δικό του τιμόνι, η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Ο παράτολμος, όμως, που –ενδεχομένως με μια κραυγή… «ουάου»- πετάει πρώτος το τιμόνι ποντάρει στο ότι ο αντίπαλός του δεν θα απαντήσει στην πρόκληση και  θα προτιμήσει να στρίψει για να αποτρέψει τη μετωπική.

Αν τα δύο οχήματα είναι ισοδύναμης ανθεκτικότητας η σύγκρουση θα επιφέρει αντίστοιχες ζημιές και στους δύο παράτολμους οδηγούς που θα επιδιώξουν τη σύγκρουση.

Τι γίνεται, όμως, αν τα οχήματα διαφέρουν σημαντικά στο επίπεδο της ανθεκτικότητά τους; Ποιο, για παράδειγμα, θα είναι το αποτέλεσμα του παιχνιδιού αν αυτός που πετάξει πρώτος το τιμόνι επιβαίνει σε τεθωρακισμένο όχημα και τι θα κάνει ο αντίπαλος του αν οδηγεί ένα συμβατικό όχημα;

Γνωστοί και φίλοι του κ. Βαρουφάκη από το Πανεπιστήμιο και τα μέσα ενημέρωσης επιμένουν ότι αν η κυβερνητική ηγεσία του δώσει την ευθύνη του οχήματος, το τιμόνι από τα πρώτα λεπτά της κούρσας θα έχει πεταχθεί έξω από παράθυρο. Όπως υποστηρίζουν, οι μεγαλοστομίες που χρησιμοποιεί τις δύο τελευταίες εβδομάδες –έστω και αν κάποιες μετά τις παίρνει πίσω…- μαρτυρούν ότι ζει για τη στιγμή που θα εφαρμόσει τις θεωρίες που τον έκαναν διάσημο.

Σε μια τέτοια περίπτωση, όμως, το ερώτημα είναι τι θα κάνει η πλευρά των εταίρων και δανειστών της Ελλάδας: θα στρίψει εγκαίρως, ρισκάροντας να καταταγεί στην κατηγορία των… «κοτόπουλων» ή θα πετάξει κι εκείνη το τιμόνι, ποντάροντας, πιθανώς, στο διαφορετικό επίπεδο ανθεκτικότητας των οχημάτων;

Ας ελπίσουμε ότι οι νουνεχείς που βρίσκονται τόσο στην εγχώρια κυβερνητική ηγεσία, όσο και στην ευρωπαϊκή, θα φροντίσουν να μην αποσπώνται τα τιμόνια από τα οχήματα των δύο πλευρών, ώστε να εξελιχθούν τα πράγματα όπως φαίνεται ότι πάνε να εξελιχθούν. Χωρίς, δηλαδή, πεισματικά στοιχήματα και πολύ περισσότερο δίχως τη διαφαινόμενη μετωπική που θα ήθελαν οι θερμοκέφαλοι της μιας η της άλλης πλευράς.

Γιατί, αλλιώς, ο… Θεός της Ελλάδας να βάλει το χέρι του!

Το «δίλημμα του φυλακισμένου» στην προεδρική εκλογή

             Ο Βύρων Πολύδωρας είναι ένας από τους πλέον ευρυμαθείς πολιτικούς και, πιθανότατα, γνωρίζει το περίφημο παράδειγμα με το «δίλημμα του φυλακισμένου» από την περιώνυμη Θεωρία Παιγνίων που ξεκίνησε από τα Μαθηματικά αλλά τυγχάνει ευρείας εφαρμογής και στις Θεωρητικές Επιστήμες, μηδέ εξαιρουμένης της Πολιτικής.  

            Αλλά, ακόμη και αν δεν το είχε κατά νου, όταν προ ολίγων ημερών δήλωνε ότι αν βρεθούν οι 179 της προεδρικής πλειοψηφίας, τότε εκείνος θα μπορούσε να ήταν ο 180ος, είναι βέβαιο ότι η πολιτική εμπειρία που τον διακρίνει ήταν εκείνη που κατηύθυνε την αναλυτική του σκέψη προς το «δίλημμα του φυλακισμένου».

            Σπεύδω, για να μην υπάρξουν παρανοήσεις από όσους τυχόν δεν γνωρίζουν τι ακριβώς είναι το «δίλημμα του φυλακισμένου», να διευκρινίσω ότι πρόκειται για μια εφαρμογή -ένα παράδειγμα, αν θέλετε- που εξετάζει τις στρατηγικές επιλογές λογικά σκεπτόμενων «παικτών» που εμπλέκονται σε ανταγωνιστικές καταστάσεις, όπως είναι η εκλογή Προέδρου από την παρούσα Βουλή ή η προκήρυξη πρόωρων εκλογών εξαιτίας της αδυναμίας συγκέντρωσης της απαιτούμενης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.

            Στη βασική εκδοχή του, το παράδειγμα αναφέρεται σε δύο άτομα που συλλαμβάνονται ως ύποπτοι διάπραξης εγκλημάτων και οι διωκτικές αρχές που δεν έχουν όλα τα απαιτούμενα στοιχεία για να τους κατηγορήσουν, τους ανακρίνουν χωριστά και χωρίς μεταξύ τους επικοινωνία τους και τους διατυπώνουν την πρόταση ότι όποιος ομολογήσει και ενοχοποιήσει τον συνεργό του θα αφεθεί ελεύθερος, ενώ εκείνον που θα αρνηθεί την ενοχή του τον περιμένει σκληρή τιμωρία (π.χ. 12ετής φυλάκιση).

            Οι δύο κρατούμενοι ξέρουν, επίσης, ότι, αν ομολογήσουν και οι δύο, η ποινή τους θα είναι μειωμένη (π.χ. από 4 χρόνια έκαστος), αφού θα ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι συνεργάστηκαν με τις αρχές. Ενώ αν μείνουν και οι δύο «σιωπηλοί», με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν εναντίον τους, θα πέσουν ακόμη πιο «μαλακά» (π.χ. θα τιμωρηθούν από έναν χρόνο φυλάκιση ο καθένας).

            Υπό αυτές τις συνθήκες, η καλύτερη επιλογή και για τους δύο κρατούμενους είναι να κρατήσουν την ίδια ακριβώς στάση: είτε να μη μιλήσει κανείς τους, κάτι, όμως, που ο ένας δεν ξέρει αν θα το ακολουθήσει και ο άλλος, είτε να μιλήσουν και οι δύο για να αποφύγουν –ο καθένας για λογαριασμό του- τη βαριά ποινή που περιμένει εκείνον που θα εξακολουθεί να δηλώσει «αθώος» ενώ ο συνεργός του θα έχει ομολογήσει. 

            Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα και στην περίπτωση του κ. Πολύδωρα, αλλά και των υπολοίπων 45 βουλευτών από τους ανεξάρτητους, τους ΑΝΕΛ του Πάνου Καμένου και τους ΔΗΜΑΡίτες, που αποτελούν το «μήλον της έριδος» ανάμεσα στη συγκυβέρνηση που, ξεκινώντας από τα 155 υπέρ της προεδρικής εκλογής, θέλει να φθάσει στους 180, και στην αξιωματική αντιπολίτευση, η οποία, έχοντας σίγουρα τα 99 «όχι» (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, Χ.Α.) επιδιώκει να φθάσουν τουλάχιστον στους 121 όσοι επιλέγουν πρόωρες κάλπες.

            Το δίλημμα, λοιπόν, που έχουν ο καθένας από τους ένθεν κακείθεν διεκδικούμενους 46 βουλευτές είναι αν η στάση που, εν τέλει, θα τηρήσουν θα είναι η καλύτερη για τους ίδιους. Διότι, αν κάποιος σπεύσει από τώρα και ταχθεί υπέρ της μιας ή της άλλης κατάστασης, χωρίς, προηγουμένως, να έχει εξασφαλίσει ότι θα είναι με το στρατόπεδο που θα κερδίσει στη διελκυστίνδα, κινδυνεύει να εκτεθεί διπλά: αφενός χάνοντας την όποια διαπραγματευτική δυνατότητα διαθέτει και αφετέρου μένοντας «εκτός νυμφώνος».

            Ισχυρό, εν προκειμένω, είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζουν όσοι, χωρίς να έχουν συνδιαλλαγεί με κανέναν, είναι έτοιμοι να μην ψηφίσουν Πρόεδρο, ενώ μέσα τους θα εύχονται να βρεθούν οι 180 για να παραταθεί η θητεία της Βουλής, ούτως ώστε οι ίδιοι να έχουν τον χρόνο για να προετοιμάσουν το έδαφος για τα επόμενα πολιτικά τους βήματα.

            Εξίσου, όμως, ισχυρό, αν όχι ακόμη ισχυρότερο, είναι το δίλημμα όσων κλίνουν προς το να ψηφίσουν Πρόεδρο, αλλά την ίδια ώρα φοβούνται ότι μπορεί να εκτεθούν επειδή άλλοι συνάδελφοί τους δεν θα το κάνουν και, έτσι, δεν θα αποφευχθούν οι εκλογές και δεν θα παραταθεί η κοινοβουλευτική τους παρουσία, ενώ θα τους βαραίνει και η υποψία της συνδιαλλαγής.

            Από τη δύσκολη διλημματική θέση, πάντως, μπορεί να βγάλει αρκετούς η -μάλλον «σοφή»- πρόνοια του Συντάγματος για τις τρεις ψηφοφορίες και με δυνατότητα, μάλιστα, αλλαγής κάθε φορά των υποψηφίων που θα προταθούν από τις κοινοβουλευτικές ομάδες. Κι αυτό επειδή, όπως έχει αποδειχθεί στη μαθηματική Θεωρία των Παιγνίων, στα διαδοχικά «παίγνια» είναι πιο ευχερής η (κατά Nash, από το όνομα του επιστήμονα που επινόησε τη Θεωρία) ισορροπία, ενώ αυξάνεται και η πιθανότητα εξεύρεσης της βέλτιστης λύσης.

            Όσο για το ποια θα αποδειχθεί ως βέλτιστη λύση στην προκείμενη εφαρμογή της συγκεκριμένης Θεωρίας στην Πολιτική, δεν μπορεί παρά να το μάθουμε τον Φεβρουάριο. Και, κατά πάσα πιθανότητα, στην τρίτη κατά σειρά ψηφοφορία που όλοι οι «παίκτες» θα αναπτύξουν τις στρατηγικές τους, προσπαθώντας να μαντέψουν και τις στρατηγικές των άλλων.