Η αριστοτελική «ετερογονία των σκοπών» και ο «χρήσιμος» Ρετζέπ

Το κοντράστ από τις δύο εικόνες των οποίων γίναμε μάρτυρες τις προηγούμενες ημέρες ήταν όντως εντυπωσιακό. Την αδιανόητη επίθεση που δέχθηκαν στελέχη της Αστυνομίας τα οποία κοιμόνταν σε ξενοδοχείο της Χίου την περασμένη Τετάρτη διαδέχθηκε μόλις τρεις μέρες αργότερα η συγκινητική κινητοποίηση των κατοίκων του Έβρου που στάθηκαν στο πλευρό των αστυνομικών και των στρατιωτικών που παρατάχθηκαν στην ελληνοτουρκική μεθόριο για να υπερασπιστούν τα ελληνικά σύνορα.

Ακρίτες οι μεν, ακρίτες και οι δε. Λίγο - πολύ το ίδιο κουρασμένοι όλοι τους από το δυσανάλογο βάρος που επωμίζονται όσοι βρίσκονται στα σύνορα από τις ασταμάτητες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές που συρρέουν στη χώρα μας για περισσότερο από έξι χρόνια. Πάνω - κάτω η ίδια ανασφάλεια κατατρέχει τις τοπικές κοινωνίες τόσο στο Ανατολικό Αιγαίο όσο και στη Θράκη που βλέπουν -απελπισμένους, στην πλειονότητά τους- ανθρώπους να κυκλοφορούν ανάμεσά τους σε πόλεις, χωριά και παραλίες, λες και βρίσκονται σε χώρα που αποτελεί ξέφραγο αμπέλι.

Τι άλλαξε, λοιπόν, και από τις αθλιότητες τις Χίου περάσαμε σχεδόν απνευστί στην έκρηξη αλτρουισμού που παρακολουθήσαμε στις Καστανιές, στις Φέρες ή την Αλεξανδρούπολη; Ποιος, αλήθεια, ήταν εκείνος το οποίο έδωσε το σύνθημα για να εκδηλωθούν τα πρωτοφανή για τη μνημονιακή Ελλάδα κύματα λαϊκής συσπείρωσης και εθνικής ομοψυχίας; Και ποιο… αόρατο χέρι, άραγε, ενορχήστρωσε αυτή τη μεταμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας που άρχισε να ενδιαφέρεται για τα ξεχασμένα σύνορα της πατρίδας;

Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα έχουν ένα ονοματεπώνυμο. Και αυτό είναι: Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο αμετροεπής Τούρκος «Σουλτάνος» είναι μάλλον πολύ δύσκολο να έχει διαβάσει τον μέγιστο αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Αριστοτέλη και το πιθανότερο είναι ότι αγνοεί την έννοια «ετερογονία των σκοπών» που πρώτος εισήγαγε στην παγκόσμια διανόηση ο δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ως «ετερογονία των σκοπών» ο Σταγειρίτης που σημάδεψε όσο λίγοι τη διαχρονική φιλοσοφική σκέψη όρισε την κατάσταση εκείνη σύμφωνα με την οποία τα αποτελέσματα που παράγουν οι πράξεις ενός ατόμου ή υποκειμένου είναι αντίθετα από τις αρχικές επιθυμίες και επιδιώξεις του.

Με απλά λόγια, τα γεγονότα των τελευταίων ημερών δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο ευρισκόμενος σε ιδιαιτέρως δυσχερή θέση, λόγω των εξελίξεων στη συριακή Ιντλίμπ, Τούρκος Πρόεδρος εκπόνησε και έθεσε σε εφαρμογή σχέδιο με το οποίο ήθελε να αποδείξει ότι η Ελληνική Πολιτεία δεν είναι ένα κανονικό κράτος. Και ότι αρκούσε να μπουν σε μισθωμένα από το τουρκικό κράτος λεωφορεία από την Κωνσταντινούπολη και αλλού μερικές χιλιάδες απελπισμένων και κατευθυνόμενων ομόθρησκων του για να καταλύσουν μια και έξω τα –κακά τα ψέματα!- διάτρητα εδώ και καιρό ελληνοτουρκικά σύνορα.

Σε πείσμα, όμως, τόσο των επιθυμιών όσο και των επιδιώξεων του Ερντογάν, η εξέλιξη των πραγμάτων ήταν απολύτως αντίθετη. Τα σύνορα της Ελλάδας άντεξαν στην «οργανωμένη επίθεση», σύμφωνα με την κυβέρνηση –ή τη «μαζική εισροή», για να χρησιμοποιήσουμε τον ηπιότερο όρο που χρησιμοποίησε ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ- που δέχθηκαν από τους «απεσταλμένους» του Τούρκου Προέδρου. Και, αντί να καταλυθούν, όπως προφανώς είκαζε και προσδοκούσε ο «Σουλτάνος», αποδείχθηκαν αδιαπέραστα, χάρις στην κινητοποίηση του Στρατού, της Αστυνομίας αλλά και των πολιτών του Έβρου.

Η αλήθεια είναι ότι η υπερδεκαετής μνημονιακή περιπέτεια της χώρας οδήγησε σε πολλές στρεβλώσεις. Πυροδότησε τον διχασμό της ελληνικής κοινωνίας. Και έκαμψε, σε ένα τουλάχιστον μέρος του πληθυσμού, το αίσθημα του παραδοσιακού και καλώς εννοούμενου πατριωτισμού, σύμφωνα με τον οποίο το να αγαπάς και να προστατεύεις την πατρίδα σου δεν συνεπάγεται ότι την ίδια ώρα μισείς ή θέλεις την καταστροφή των πατρίδων των άλλων ανθρώπων με τους οποίους μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη.

Η ασύμμετρη απειλή, ωστόσο, την οποία εξαπέλυσε εναντίον μας ο απελπισμένος από την αποτυχία των σχεδίων του σε Συρία και Λιβύη Τούρκος Προέδρος ήταν τόσο έντονη και από κοινού με την ισχυρή πρόκληση που δέχθηκαν η εθνική αξιοπρέπεια και το φιλότιμο των Ελλήνων, ξύπνησαν αισθήματα τα οποία επί σειρά ετών βρίσκονταν σε ύπνωση. Γι΄ αυτό ίσως θα πρέπει να… ευχαριστήσουμε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και να εκφράσουμε την ευαρέσκεια μας που, απορροφημένος μάλλον με το να μελετά Κοράνι, δεν βρήκε χρόνο να μελετήσει και να εντρυφήσει στην αριστοτέλεια έννοια της «ετερογονίας των σκοπών».

Ρετζέπ σε ευχαριστούμε, διότι απεδείχθης χρήσιμος. Και ας μας… κρατάς μούτρα και δεν θέλεις να συναντήσεις τον Έλληνα πρωθυπουργό!

Ποιος θα πάρει τον…«Μουτζούρη» του λαϊκισμού;

Πέντε ολόκληρα χρόνια πήρε στην ηγετική ομάδα της προηγούμενης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ για να διανθίσει τον αλαζονικό μικρομεγαλισμό της με κάποια ελάχιστα ψήγματα αυτοκριτικής για τις λαϊκίστικες ψευδαισθήσεις και ιδεοληπτικές αυταπάτες με τις οποίες προσήλθε στην καταστροφική «διαπραγμάτευση» του 2015 που οδήγησε στον διπλασιασμό της παραμονής της χώρας στη μνημονιακή μέγγενη.

Όπως γράφεται στα μέσα ενημέρωσης, στο απολογιστικό κείμενο, το οποίο ετοίμασαν οι «σοφοί γέροντες» Γιάννης Δραγασάκης Αριστείδης Μπαλτάς και Θοδωρής Δρίτσας και συζητήθηκε κατά την τελευταία συνεδρίαση της Πολιτικής Γραμματείας του κόμματος, αναγνωρίζεται πως υπήρξαν λάθος εκτιμήσεις για τους συσχετισμούς δυνάμεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και για τις δυνατότητες της Αθήνας να «εκβιάσει» με ένα πιστωτικό γεγονός.

Στο ογδόντα σελίδων κείμενο, το οποίο δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα, υπάρχει παραδοχή για την απουσία προετοιμασίας του ΣΥΡΙΖΑ ενόψει των κυβερνητικών καθηκόντων που ανέλαβε το 2015, ενώ αφήνεται να εννοηθεί ότι είχαν παραγνωριστεί οι πραγματικές συνθήκες. Ανάμεσα στις παρερμηνείες της τότε ηγετικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ ήταν, όπως αναφέρεται, ότι θεώρησε δεδομένη τη στήριξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο και άλλων χωρών που ήταν χρεωμένες, κάτι που ωστόσο δεν συνέβη.

Όσοι εξ αρχής επισήμαιναν ότι δεν είναι λογικό να υποστηρίζει κάποιος ότι «θα μας παρακαλούν να μας δανείσουν» ήταν «γερμανοτσολιάδες». Και όποιος τολμούσε να προειδοποιήσει ότι «οι αγορές χορεύουν στον δικό τους σκοπό και δεν ακούν τα νταούλια των πολιτικάντηδων» λοιδωρούνταν ως «Νενέκοι». Το να περιμένει κανείς να ζητηθεί συγνώμη από τους συκοφαντηθέντες, είναι μάλλον μια πολύ μεγάλη πολυτέλεια σε μια χώρα που ο λαϊκισμός ζει και βασιλεύει, διαπερνώντας οριζοντίως το πολιτικό σύστημα και κατ΄ επέκταση την ελληνική κοινωνία.

Οι όροι, για παράδειγμα, υπό τους οποίους γίνεται το τελευταίο διάστημα η συζήτηση για το μείζον πρόβλημα του Μεταναστευτικού είναι απολύτως αποκαλυπτικοί για το πόσο εδραιωμένος είναι ο λαϊκισμός και πόσο έχει υποκαταστήσει τη σοβαρότητα με την οποία απαιτείται να προσεγγίζονται περίπλοκα ζητήματα με πολλαπλές κοινωνικές και πολιτικές πτυχές και διαστάσεις που ξεπερνούν τα στενά όρια της ελληνικής Επικράτειας.

Πως αλήθεια μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς την πρόσφατη απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Βορείου Αιγαίου να σταματήσει κάθε διάλογο με την κυβέρνηση; Όσο δίκιο και αν έχουν οι κάτοικοι της Λέσβου, της Χίου και της Σάμου για το δυσανάλογο βάρος της μεταναστευτικής κρίσης που τους έχει επιμεριστεί, τόσο άστοχες είναι λαϊκίστικες αντιδράσεις αυτού του είδους από τους τοπικούς άρχοντες τους.

Αν πάψει, άραγε, ο περιφερειάρχης κ. Κώστας Μουτζούρης να μιλάει και να συνεργάζεται με τους αρμόδιους κυβερνητικούς αξιωματούχους θα μειωθεί ο αριθμός των μεταναστών που είναι εγκλωβισμένοι στα νησιά ή θα μετριαστούν οι ροές που φθάνουν από την Τουρκία; Είναι αστείο και μόνον που σκέφτηκε κάποιος να καταφύγει σε μια τέτοια «απειλή». Καλώς ή κακώς, τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα και όχι καλύτερα στην απολύτως υποθετική περίπτωση κατά την οποία θα διακοπτόταν ο διάλογος Κεντρικού Κράτους – Αυτοδιοίκησης και θα έπαυε πράγματι να εμπλέκεται η κυβέρνηση.

Άλλωστε, αν είναι αποτελεσματικό μέσο για τους Αιγαιοπελαγίτες η διακοπή του διαλόγου με την κυβέρνηση, το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους της ενδοχώρας που αντιδρούν στη μετακίνηση προσφύγων στις δικές τους περιοχές. Αν όλοι σταματούσαν να μιλούν με μιλούν όλους, εκείνοι που θα την πληρώσουν περισσότερο είναι όσοι έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα.

Θυμάστε την ολέθρια τακτική που ακολουθούσε ο –επικρινόμενος τώρα και από τον ΣΥΡΙΖΑ- Για(ν)νης Βαρουφάκης στα Eurogroup που είχε ως αποτέλεσμα στο τέλος να απομονωθεί πλήρως και να μην του μιλάει κανείς ομόλογός του; Ε, αυτό κινδυνεύει να πάθει ο κ. Μουτζούρης με τις αλλοπρόσαλλες απειλές του….

Από την άλλη, δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για να συνεχιστεί η απραξία το γεγονός ότι η σημερινή κυβέρνηση υποτίμησε εμφανώς το πρόβλημα και καθυστέρησε χαρακτηριστικά να εμπλακεί αποτελεσματικά στην προσπάθεια αντιμετώπισής του. Είναι προφανές ότι και οι ίδιοι υπήρξαν θύματα του δικού τους λαϊκισμού που βολευόταν στη δογματική θεώρηση ότι για «για όλα φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ» και ότι η πολιτική αλλαγή θα εξαφάνιζε από τη μια στιγμή στην άλλη ένα τόσο πολυσύνθετο πρόβλημα.

Εξαιτίας αυτού ακριβώς του λόγου, θα έλεγε κανείς ότι επιβάλλεται σε όλους να κινηθούν προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Η κατάσταση, όπως έχει διαμορφωθεί, απαιτεί, περισσότερο από ποτέ, να καθίσουν όλοι οι εμπλεκόμενοι στο ίδιο τραπέζι. Και, αντί να καταφεύγουν σε εύκολες λαϊκίστικες μεταθέσεις ευθυνών, να καταρτίσουν συνεκτικό σχέδιο και να αναζητήσουν αποτελεσματικές λύσεις που δεν εκθέτουν συνολικά τη χώρα.

Λύσεις, οι οποίες, από τη μια, θα απαλείψουν φαινόμενα όπως η «Ζούγκλα» της Μόριας, που αποτελούν προσβολή για τον δυτικό πολιτισμό, και, από την άλλη, θα στέλνουν το μήνυμα ότι η Ελλάδα δεν είναι «ξέφραγο αμπέλι» ούτε θα γίνει η ανοικτή φυλακή για κάθε φτωχό, κατατρεγμένο ή τυχοδιώκτη (με την κυριολεκτική έννοια του όρου) από τις δύο πολυανθρωπότερες ηπείρους που είναι η Ασία και η Αφρική.

Τα πράγματα, λοιπόν, είναι πολύ σοβαρά για να νομίζουν κάποιοι ότι παίζουν το παιχνίδι του «Μουτζούρη» και να περιμένουν ποιος θα μείνει τελευταίος με τον Ρήγα Μπαστούνι (τον Μουτζούρη) στο χέρι του για να θεωρηθεί ο χαμένος και να αποφασίσουν οι υπόλοιποι παίχτες για την ποινή του. Σε όποιον και αν μείνει ο «Μουτζούρης» του λαϊκισμού, χαμένοι θα είμαστε όλοι…

Το συμφέρον… über alles

Επί δεκαετίες ολόκληρες η δημόσια συζήτηση στη χώρα μας για τις διπλωματικές επιλογές μας ήταν –και, εν πολλοίς, παραμένει- εγκλωβισμένη σε παιδαριώδεις μυθολογικές προσεγγίσεις για το ποιος είναι φίλος ή εχθρός είτε πρόκειται για τη γειτονιά μας, είτε ευρύτερα για τη διεθνή σκηνή.

Παρότι από την περίοδο της Ανεξαρτησίας ή και νωρίτερα –ποιος θυμάται τα «Ορλοφικά»;- έχει αποδειχθεί ότι τα ζητήματα αυτά δεν προσεγγίζονται με λογικές άσπρο ή μαύρο, τα πικρά παθήματα που συχνά – πυκνά υπέστημεν ως Έθνος στην πάροδο των αιώνων, εξαιτίας της ευκολοπιστίας, δυστυχώς δεν μας έγιναν μαθήματα.

Ειδικά, από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα όταν, υπό το κράτος του Ψυχρού Πολέμου που επέβαλε τον παγκόσμιο διπολισμό σε ολόκληρο τον πλανήτη, το ελληνικό πολιτικό σύστημα –κυρίαρχο και μη- και, κατ’ επέκταση, οι Έλληνες πολίτες, έσπευδαν να λάβουν θέση υπέρ των μεν ή των δε.

Με επιδερμικά απλουστευτικές αναλύσεις για το «καλό» και το «κακό» και με υιοθέτηση ανυπόστατων κριτήριων του τύπου ότι «ο τάδε ξένος ηγέτης είναι ομοϊδεάτης μας» ή ότι «ο δείνα λαός είναι ομόδοξος και θα μας στηρίξει».

Ήταν σχεδόν επιβεβλημένο να διαλέγουμε στρατόπεδο. Όσοι από παράδοση, ατταβισμό ή επιλογή ήταν «δεξιοί» δεν μπορούσαν παρά να ενστερνίζονται το δόγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν». Ενώ όσοι δήλωναν «αριστεροί» ήταν υποχρεωτικό να είναι αντιαμερικανοί, εξεγειρόμενοι για τον Πόλεμο του Βιετνάμ αλλά δικαιολογούντες την εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στις ανατολικοευρωπαϊκές πρωτεύουσες ή στο Αφγανιστάν.

Κάπως έτσι, για παράδειγμα, ανδρωθήκαμε πολιτικά δύο, ίσως και τρεις, γενιές Ελλήνων με την εμμονή να τασσόμαστε γενικώς και αορίστως στο πλευρό των Αράβων, αγνοώντας και αυτούς τους ίδιους τους εσωτερικούς τους διχασμούς που τους οδηγούσαν στον αλληλοσκοτωμό. Και αφού οι Άραβες ήταν κατά του Ισραήλ, έπρεπε και εμείς να είμαστε κατά της κρατικής οντότητας την οποία δια πυρός και σιδήρου προσπαθούσαν να στήσουν οι Εβραίοι της Διασποράς.

Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης ζούσε με την αυταπάτη των επενδύσεων που θα έρχονταν από τα αραβικά «πετροδόλλαρα», τα οποία ποτέ δεν τα είδαμε. Έγινε, έτσι, η τελευταία ευρωπαϊκή χώρα που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ παρόλο που είχε προφανή συμφέροντα, μεταξύ άλλων και σε σχέση με τη διαχείριση των Αγίων Τόπων που βρίσκονται εντός των ορίων του.

Το διπλωματικό κεφάλαιο που χάσαμε όλο το προηγούμενο διάστημα είναι αμφίβολο εάν καταφέραμε να το αναπληρώσουμε από το 2010 που –επί των ημερών του, όσο και αν δεν αρέσει να το παραδέχονται αρκετοί, Γιώργου Παπανδρέου- αποφασίσαμε να αλλάξουμε τη στρατηγική μας και να συσφίξουμε τις σχέσεις μας με το Τελ Αβίβ.

Οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο είναι άκρως διδακτικές. Το κουβάρι των περίπλοκων σχέσεων που διαμορφώνονται στη γειτονιά μας δείχνει ξεκάθαρα ότι δεν υπάρχουν ούτε μόνιμοι φίλοι ούτε αιώνιοι εχθροί. Το αμερικανικό διπλωματικό και στρατιωτικό κατεστημένο, που χρόνια τώρα… λατρεύαμε να μισούμε, έχει γίνει ο κύριος εγγυητής για την ασφάλεια των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων που απειλεί η Άγκυρα.

Καλώς ή κακώς, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αποτελούν αυτή την περίοδο τους πιο θερμούς συμπαραστάτες μας. Και αυτό επειδή η Ελλάδα είναι ο πιο αξιόπιστος σύμμαχός του. Φρόντισε κυρίως προς τούτο η προηγούμενη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ η οποία –αφήνοντας μια σημαντική παρακαταθήκη στους διαδόχους της- έδωσε όλα όσα χρειαζόταν η Ουάσιγκτον για να εδραιώσει την παρουσία της στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Στον αντίποδα, οι Ευρωπαίοι, που θεωρητικώς αποτελούμε σάρκα εκ της σαρκός τους και που τόσα κατά καιρούς έχουμε «επενδύσει» σε εκείνους, αποδεικνύονται στις κρίσιμες τούτες ώρες κατώτεροι των περιστάσεων. Με μόνη εμφανή διαφοροποίηση τη στάση των Γάλλων του Εμάνουελ Μακρόν που θα στείλουν να καταπλεύσει στα μέρη της το αεροπλανοφόρο Σαρλ Ντε Γκολ. Διαφοροποίηση για την οποία κάποιοι λένε ότι… είναι με το αζημίωτο αφού έχουμε συνομολογήσει ότι θα παραγγείλουμε γαλλικές φρεγάτες.

Την ίδια στιγμή, το στερεότυπο που ήθελε την κεντροδεξιά καγκελάριο Μέρκελ να στηρίζει τον ομοϊδεάτη της Έλληνα πρωθυπουργό και για τον επιπλέον λόγο ότι «η οικογένεια Μητσοτάκη είχε παραδοσιακά στενούς δεσμούς με τη γερμανική πολιτική τάξη» αποδεικνύεται ότι δεν παρά μια φαντασίωση όλων όσοι αρέσκονται στις εύκολες αναλύσεις.

Για πολλούς και διαφορετικούς λόγους τα συμφέροντα του Βερολίνου επιβάλουν στην παρούσα συγκυρία να μην έρθει η Άνγκελα Μέρκελ αντιμέτωπη με τον Ερντογάν. Και, ως τούτου, η κάποτε… «ευαίσθητη» καγκελάριος κάνει πια τα στραβά μάτια σε όλα.

Το κάνει στο δράμα των μεταναστών που υποτίθεται παλαιότερα ότι την είχε συγκινήσει. Και το κάνει ακόμη πιο απροκάλυπτα στην προκλητική καταπάτηση του Διεθνούς Δικαίου εκ μέρους της Άγκυρας, εμποδίζοντας την επιβολή κυρώσεων στους θρασείς σφετεριστές των δικαιωμάτων δύο ευρωπαϊκών χωρών, όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος.

Το συμφέρον, λοιπόν, είναι υπεράνω όλων. «Über alles», όπως εμφαντικά λένε και στη γλώσσα της καγκελαρίου.