Η αβεβαιότητα συνιστά τη νέα «κανονικότητα» του 2025

    «Αίσιον και ευτυχές το νέο έτος», ήταν παραδοσιακά η ευχή που απηύθυναν τέτοιες μέρες οι προηγούμενες γενιές οι οποίες είχαν μεν βγει τραυματισμένες από το καμίνι του πολυαίμακτου Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, πλην όμως εκείνη η σκληρή δοκιμασία είχε «οπλίσει» τους επιβιώσαντες με μεγάλες προσδοκίες και ανυπέρβλητη αισιοδοξία ότι ένας «Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» πρόβαλε στον ορίζοντα.

    Ακόμη και η δική μας χώρα, η οποία λόγω του Εμφυλίου άργησε να ακολουθήσει αυτή τη ρότα, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 άρχισε να βιώνει μια ιστορικών διαστάσεων μεταμόρφωση του παραδοσιακού αναπτυξιακού μοντέλου, η οποία αύξανε βαθμιαία την πεποίθηση ότι η ανοδική τροχιά της ευημερίας θα ήταν αέναη. Η πλειονότητα των ανθρώπων πίστευαν ότι τα παιδιά που αποκτούσαν θα ζούσαν καλύτερα από τους ίδιους.  

    Με μικρά ή μεγαλύτερα σκαμπανεβάσματα, όπως ήταν οι πετρελαϊκές κρίσεις του 1973 και του 1979, ο στασιμοπληθωρισμός της δεκαετίας του 1980, που γονάτισε την παγκόσμια οικονομία, όπως και μεταγενέστερα, το 2009, η κατάρρευση της Lehman Brothers, οι περισσότεροι άνθρωποι, τόσο στον δυτικό όσο και στον ανατολικό κόσμο, μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ευρώπης, το 1989, έβλεπαν το επίπεδο της ζωής τους να βελτιώνεται χρόνο με τον χρόνο. 

    Η βαθμιαία επέλαση της παγκοσμιοποίησης μπορεί να προκάλεσε αρκετά «θύματα», καθώς έθεσε εκτός του παραγωγικού ιστού πολλές παραδοσιακές επιχειρήσεις του πρωτογενούς (σ.σ.: αγροτικές καλλιέργειες) και του δευτερογενούς (σ.σ.: μεταποίηση) τομέα της οικονομίας, αλλά συνολικά αύξησε την παραγωγή, το εμπόριο αλλά και τον διανεμόμενο πλούτο. 

    Παρόλο που ο πλούτος δεν κατανεμήθηκε ισότιμα ανάμεσα στις χώρες και, πολύ περισσότερο, στους ανθρώπους, γεγονός είναι ότι η συνολική ευημερία κινήθηκε ανοδικά. Είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι. Εξίσου αλήθεια, όμως, είναι ότι τους καρπούς της αυξημένης ευημερίας γεύθηκαν τόσο τα μέλη της νεοσχηματισθείσας μεσαίας τάξης όσο και τα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα που απέκτησαν πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, όπως και σε δικαιώματα τα οποία για τους προγόνους τους ήταν αδιανόητα.        

    Ο Ψυχρός Πόλεμος, όπως και κάποιες περιφερειακές συρράξεις οι οποίες ωστόσο έμειναν σχετικά μακριά από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που ενεπλάκησαν μόνον εμμέσως σε αυτές, δεν αποτέλεσαν τροχοπέδη για την ευημερία, η οποία εύρισκε έρεισμα στη σταθερότητα την οποία απολάμβανε ο πλανήτης για διάστημα μεγαλύτερο από επτά δεκαετίες και το οποίο ήταν μάλλον το μεγαλύτερο στην παγκόσμια ιστορία. 

    Οι τυπικοί και άτυποι θεσμοί της παγκόσμιας διακυβέρνησης παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό σεβαστοί και απαραβίαστοι. Τα σύνορα μεταξύ των χωρών ήταν σε γενικές γραμμές απαραβίαστα. Με αποτέλεσμα όλα αυτά τα χρόνια οι περισσότερες από τις αλλαγές που συντελέστηκαν να αφορούν τη δημιουργία νέων κρατών τα οποία επιτύγχαναν την αυτοδιάθεσή τους απαλλασσόμενα από την κατοχή ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1960 με πολλές αφρικανικές χώρες, αλλά και με την Κύπρο, που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους.

    Η εναλλαγή των ηγετών και των πολιτικών δυνάμεων που ασκούσαν τη διακυβέρνηση στις σημαντικότερες χώρες διαδραμάτιζε αναμφίβολα ρόλο στις εκάστοτε εξελίξεις. Με τη διαφορά, όμως, ότι, ατενίζοντας κανείς εκ των υστέρων τη μεγάλη εικόνα, αντιλαμβάνεται ότι ο ρόλος αυτός δεν ήταν αρκετός για να ανατρέψει τον ρου της ιστορίας. 

    Πόσο, για παράδειγμα, διαφορετικός ήταν ο πλανήτης, αλλά και η ίδια η χώρα, όταν στις ΗΠΑ ήταν Πρόεδρος ο Κάρτερ από την εποχή του Ρήγκαν; Ή όταν η Γαλλία κυβερνήθηκε από τον Ντε Γκώλ σε σχέση με την εποχή του Μιττεράν, η Βρετανία από την Θάτσερ ή τον Μπλερ και η Γερμανία από τον Μπραντ ή τον Κολ.

    Η προσδοκία ότι τα πράγματα θα πήγαιναν καλύτερα ήταν τόσο ισχυρή που οι περισσότεροι πολίτες ψήφιζαν και επέλεγαν τις ηγεσίες τους κατά βάση με αυτό το κριτήριο. Ο ηγέτης και η πολιτική δύναμη που κάθε φορά εξέφραζαν περισσότερο το συγκεκριμένο «αφήγημα» ήταν εκείνοι που κέρδιζαν τις εκλογές. Την ίδια ώρα, όμως, οι γεωπολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν, κατά βάση, σταθερές. Και έτσι τα αιτήματα της πλειονότητας ήταν οικονομικής φύσης και στόχευαν πρωτίστως στην αύξηση της ευημερίας.

    Η εικόνα αυτή, που μας συντρόφευσε για αρκετές δεκαετίες, άλλαξε δραματικά τα τελευταία χρόνια. Η αναστάτωση που επέφερε η λεγόμενη «αραβική άνοιξη», που μόνον τέτοια δεν αποδείχθηκε, η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, η αποτρόπαια απαγωγή των Ισραηλινών ομήρων από τη Χαμάς και η ασύμμετρη ισοπέδωση της Γάζας, λειτούργησαν ως αφορμές για να ανοίξει το χρονοντούλαπο της Ιστορίας και να ξεπεταχθούν από τα σωθικά του καινούργιοι μισαλλόδοξοι εθνικισμοί και νέες τυφλές θρησκευτικές διαμάχες που επωάζονταν επί χρόνια και πλέον δύσκολα θα τιθασευτούν. Το κακό τζίνι βγήκε από το μπουκάλι και οι ελπίδες να επιστρέψει μάλλον φρούδες.

    Απότοκο όλων αυτών, σε συνδυασμό, βεβαίως, με τα τραγικά πολιτικά λάθη των αντιπάλων του, υπήρξε η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Ο Πρόεδρος που κέρδισε τις εκλογές με υποσχέσεις ότι το σύνθημα MAGA (Make America Great Again) θα σήμαινε ότι δεν θα συμμετείχε σε πολέμους, διότι η κυβέρνηση του θα επικέντρωνε το ενδιαφέρον της στα εσωτερικά προβλήματα της χώρας, πριν καν αναλάβει καθήκοντα εξαπέλυσε πρωτόγνωρες απειλές προς πολλές κατευθύνσεις. Απείλησε τον Παναμά ότι θα του αποσπάσει τον έλεγχο της ομώνυμης διώρυγας αν δεν μειώσει τα τέλη διέλευσης των αμερικανικών πλοίων. Στράφηκε κατά της Δανίας ανακοινώνοντας μονομερώς την απόφασή του να θέσει υπό τον έλεγχό του το στρατηγικό νησί της Γροιλανδίας. «Προειδοποίησε» τον Καναδά ότι, αν δεν συμμορφωθεί με τις υποδείξεις του, θα χάσει την κρατική οντότητά του και θα μετατραπεί σε 51η Πολιτεία των ΗΠΑ.

    Μεγάλες επιπτώσεις για τη συλλογική ευημερία στον πλανήτη θα υπάρξουν αν μετά τις 20 Ιανουαρίου 2025 που θα γίνει η «αλλαγή φρουράς» στον Λευκό Οίκο υλοποιηθούν οι απειλές Τραμπ για την επιβολή δασμών στα προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ. Οι ευρωπαϊκές χώρες, η Κίνα και τα υπόλοιπα κράτη που θα δουν να μπαίνουν εμπόδια στη διακίνηση των δικών τους προϊόντων δεν θα μείνουν με σταυρωμένα χέρια. Θα προχωρήσουν σε αντίποινα και ο γενικευμένος εμπορικός πόλεμος που θα ακολουθήσει και θα θυμίζει εποχές Μεσοπολέμου θα έχει επηρεάσει αρνητικά την παγκόσμια παραγωγή και άρα τα εισοδήματα μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων και εργαζομένων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου.  

    Με αυτά και με πολλά άλλα, ο πλανήτης υποδέχεται σε λίγα 24ωρα το 2025 μέσα σε συνθήκες τρομακτικής αβεβαιότητας, που ενισχύεται από το γεγονός ότι την ίδια ώρα η Ευρώπη ταλανίζεται από φαινόμενα πολιτικής κοινωνικής και οικονομικής αστάθειας. Η Γαλλία βρίσκεται ουσιαστικά από τον Ιούνιο χωρίς κυβέρνηση και είναι αμφίβολο αν θα αποκτήσει σύντομα για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που την απειλεί. Η Γερμανία οδηγείται σε πρόωρες εκλογές και κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει ότι τον Φεβρουάριο που θα στηθούν οι κάλπες θα καταφέρει να αποκτήσει βιώσιμο κυβερνητικό σχήμα που θα την ξεκολλήσει από την οικονομική στασιμότητα προτού βουλιάξει σε πιο βαθιά ύφεση.

    Όσο για τα καθ΄ ημάς, μπορεί οι μακροοικονομικοί δείκτες να δείχνουν ότι κινούμαστε σε αντίθετη πορεία από την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά αυτό, όπως καταγράφεται σε όλες τις μετρήσεις, δεν αυξάνει την πεποίθηση των Ελλήνων ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα την επόμενη χρονιά. Κάθε άλλο. Η απαισιοδοξία είναι στα ύψη. 

    Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν έχουμε παρά να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι τόσο οι διεθνείς όσο και οι εγχώριοι παράγοντες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η αβεβαιότητα συνιστά τη νέα «κανονικότητα» του 2025. Και άρα μάλλον δύσκολα θα αποδειχθεί «αίσιον και ευτυχές το νέον έτος».

Τι ξέρουν οι αγορές και είναι τόσο ψύχραιμες;

Στο περιθώριο των εργασιών της ετήσιας Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, που γίνονται κάθε Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη, οργανώνονται δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες, διαδηλώσεις στις οποίες εκφράζουν ειρηνικά τις διαμαρτυρίες τους άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη που διεκδικούν δικαιώματα και ελευθερίες ή καταγγέλλουν την παραβίασή τους.

Στη φετινή Συνέλευση, η μακράν πιο μαζική διαδήλωση που οργανώθηκε έξω από τα κεντρικά γραφεία του διεθνούς οργανισμού που βρίσκονται στη 2η Λεωφόρο της αμερικανικής μεγαλούπολης, ήταν εκείνη που οργανώθηκε από πολλές εκατοντάδες επικριτές της αυταρχικής κυβέρνησης του Μπέντζαμιν Νετανιάχου. 

Οι διαδηλωτές που είχαν συγκεντρωθεί εκεί και φώναζαν συνθήματα ανεμίζοντας τις γαλανόλευκες σημαίες του κράτους του Ισραήλ, δεν διαμαρτύρονταν ούτε για το άλυτο εδώ και επτά δεκαετίες Παλαιστινιακό, ούτε για την εν γένει στάση της χώρας -κλειδί για τις γεωπολιτικές ισορροπίες στη πολύπαθη και πάντα ταραγμένη Μέση Ανατολή.

Η κινητοποίησή τους ήταν συνέχεια των πολύμηνων μαζικών διαδηλώσεων που οργανώνονται στο Ισραήλ από τη στιγμή που ο Νετανιάχου έβαλε μπροστά τα σχέδια του για να καθυποτάξει τη Δικαιοσύνη της χώρας του η οποία όρθωνε αναχώματα στις αθέμιτες πρωτοβουλίες του ίδιου του πρωθυπουργού και των ακροδεξιών συμμάχων του, με τη βοήθεια των οποίων κατάφερε να ξαναπάρει την εξουσία έπειτα από την τέταρτη κατά σειράν εκλογική αναμέτρηση η οποία έγινε σχεδόν μέσα σε μια διετία πολιτικής αστάθειας. 

Ο βασικός πυρήνας των αλλαγών τις οποίες έκανε, ξεσηκώνοντας σχεδόν τους μισούς συμπατριώτες, ήταν ότι η Δικαιοσύνη δεν θα μπορεί εφεξής να ακυρώνει τον διορισμό υπουργών και άλλων αξιωματούχων που έχουν στο παθητικό τους καταδίκες για σκάνδαλα.  

Σε πείσμα των στερεοτύπων που επικρατούν στη χώρα μας, αλλά και αλλού, το κράτος του Ισραήλ είναι από την ίδρυσή του μια υψηλών προδιαγραφών κοινοβουλευτική δημοκρατία, στην οποία οι θεσμοί λειτουργούν με τρόπο που δύσκολα συναντά κανείς, όχι μόνον στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, όπου ο κανόνας είναι τα δικτατορικά καθεστώτα, αλλά ακόμη και σε δυτικές χώρες. Για παράδειγμα, αρκετές από τις αποκαλύψεις για τα κατά καιρούς σκάνδαλα της διακυβέρνησης Νετανιάχου έγιναν από τη συχνότητα του κρατικού ραδιοφώνου, κάτι το οποίο είναι μάλλον αδιανόητο ακόμη και για αρκετές ευρωπαϊκές χώρες – της Ελλάδας προφανώς συμπεριλαμβανόμενης.

Η αλήθεια είναι ότι το Ισραήλ είναι εδώ και αρκετό καιρό μια βαθιά διχασμένη χώρα, με σχεδόν τον μισό πληθυσμό της να συμφωνεί με τις κάθε είδους ακρότητες του Νετανιάχου και την υπόλοιπη κοινωνία που βγήκε για πολλούς μήνες στους δρόμους να είναι εντελώς αντίθετη με τις πολιτικές που ασκεί τόσο στο εσωτερικό πεδίο όσο και σε σχέση με τους γειτονικούς λαούς και κυρίως με τους Παλαιστινίους με τους οποίους, παρά τις διαφορές που έχουν, η ιστορία τούς έχει καταδικάσει να ζουν δίπλα δίπλα. 

Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, εκδηλώθηκε το περασμένο Σάββατο το φρικιαστικό απονενοημένο διάβημα των παράφρονων φανατικών που ηγούνται της «Χαμάς», της ακραίας τρομοκρατικής οργάνωσης, η οποία υποτίθεται ότι υπερασπίζεται τα δίκαια του Παλαιστινιακού λαού. Οι πέραν κάθε λογικής σφαγές αμάχων και οι απάνθρωπες κακοποιήσεις ανυπεράσπιστων παιδιών και γυναικών, στις οποίες επιδόθηκαν, απετέλεσαν το καλύτερο εφαλτήριο για να εξαπολυθούν οι επιθέσεις κατά της λωρίδας της Γάζας που είναι σε εξέλιξη και θα οδηγήσουν σε ακόμη μεγαλύτερες σφαγές ανθρώπων οι οποίοι δίχως αμφιβολία δεν σχετίζονται στην πλειονότητά τους με τα εγκλήματα και τις θηριωδίες που προηγήθηκαν.

Ο νέος κύκλος του αίματος που άνοιξε είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί πότε και πως θα μπορέσει να κλείσει. Βλέπετε, δεν είναι μόνον οι φανατικοί που έχουν πάρει το πάνω χέρι στην Κνεσέτ, το ισραηλινό Κοινοβούλιο, στο οποίο πλειοψηφούν οι υπερορθόδοξοι Εβραίοι σύμμαχοι του Νετανιάχου, που «τρέφονται» από την στρατηγική της έντασης. Ούτε οι παράφρονες που έχουν βρει καταφύγιο στη λωρίδα της Γάζας, η οποία ελέγχεται ασφυκτικά από την ισλαμοφασιστική «Χαμάς». 

Είναι και άλλοι «παίχτες» της ευρύτερης περιοχής που «επενδύουν» στη σύρραξη των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Με πρώτο και καλύτερο, φυσικά, έναν από τους μεγαλύτερους οπορτουνιστές όλων των εποχών Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος βρήκε και πάλι την ευκαιρία να εμφανιστεί ως ο προστάτης των σουνιτών μουσουλμάνων. Τον Τούρκο Πρόεδρο, ο οποίος μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα πάσχιζε δήθεν να συμμαχήσει με τον Νετανιάχου για να παρακάμψει την Κυπριακή Δημοκρατία από τις εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά ξαφνικά μεταμορφώθηκε σε υπερασπιστή των ομοθρήσκων του και σε σφοδρό επικριτή των Ηνωμένων Πολιτειών επειδή έστειλαν αεροπλανοφόρο στα ανοιχτά της ουσιαστικά εμπόλεμης περιοχής όπως είναι πλέον η περιοχή της Γάζας.

Από το 1948, οπότε ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ, με σκοπό να αποτελέσει την εθνική εστία των απανταχού Εβραίων, στην περιοχή της Μέσης Ανατολής έχουν ξεσπάσει αλλεπάλληλες πολεμικές συρράξεις και έχουν γίνει πολύ περισσότερες σφαγές με επίκεντρο τα Ιεροσόλυμα, την -με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- κοιτίδα των τριών γνωστών και πολυπληθέστερων μονοθεϊστικών θρησκειών. 

Ωστόσο είναι δύσκολο να περάσει απαρατήρητο, τουλάχιστον από τους ψύχραιμους παρατηρητές των γεγονότων που δεν φορούν παρωπίδες που τους υποχρεώνουν να διαλέξουν στρατόπεδο, ότι, παρόλο που η εν εξελίξει ισραηλινοπαλαιστινιακή κρίση δείχνει να είναι μια από τις αιματηρές, οι τόσο «ευαίσθητες» με τις γεωπολιτικές αναταράξεις αγορές χρήματος και προϊόντων δείχνουν να αντιμετωπίζουν την κατάσταση με τον τρόπο που περιγράφεται καλύτερα από τη ρήση «business as usual». Ούτε αύξηση των τιμών του πετρελαίου είδαμε, ούτε άλλες οικονομικές επιπτώσεις κατεγράφησαν.  

Τι συμβαίνει άραγε και οι αγορές δεν αντέδρασαν με τον συνήθη τρόπο που αντιδρούν σε κάποια κρίση αυτής της έκτασης; Μήπως έχει γίνουν ρουτίνα τέτοιες σφαγές; Ή ίσως οι αγορές ξέρουν κάτι περισσότερο που δεν ξέρουμε όλοι εμείς; Όπως για παράδειγμα ότι οι φανατικοί της μιας και της άλλης πλευράς επέλεξαν, ανεξαρτήτως ποιος ήρξατο χειρών αδίκων, να αναμετρηθούν για να επιβεβαιώσουν την εξουσία τους χωρίς να συγκινούνται από τις θηριωδίες ή να νοιάζονται για το λουτρό αίματος που προκαλούν.

Χωρίς διάθεση για υιοθέτηση θεωριών συνωμοσίας, η παταγώδης αποτυχία της πιο οργανωμένης πολεμικής μηχανής της εποχής μας, που είναι αυτή του Ισραήλ, προκαλεί εντυπώσεις και υποψίες που δεν διασκεδάζονται εύκολα. Σε κάθε περίπτωση, ο φανατισμός και η ένταση είναι αλληλοτροφοδοτούμενα φαινόμενα τα οποία πυροδοτούνται από εμφανή αλλά και  αφανή συμφέροντα. 

Αλλοίμονο στα θύματα και στις οικογένειες τους!